Thú vui sưu tầm sách phiên bản giới hạn nở rộ tại Việt Nam
21/06/2023Thị trường sách Việt Nam những năm gần đây cho thấy thú chơi sách, sưu tầm sách phiên bản giới hạn đã nở rộ trở lại, và được nâng tầm giá trị bởi những “phụ kiện” ngoài văn chương. Không chỉ còn đơn thuần là bìa cứng, giấy đẹp như những ngày đầu dòng sách này mới ra mắt, giờ đây các đơn vị làm sách ngày càng có nhiều sáng tạo để thu hút, phục vụ nhu cầu đa dạng và tinh tế của độc giả.
Mục Lục
1.Điểm thu hút của sách phiên bản giới hạn
Sách phiên bản giới hạn kết hợp giữa hình thức tinh tế và nội dung có giá trị. Thường là những tác phẩm vĩ đại của thế giới, công trình quan trọng của Việt Nam hoặc những tác phẩm kinh điển. Công đoạn biên tập của sách này được đặc biệt chú trọng. Ngoài ra, một số đơn vị cũng chú trọng đến phần hình ảnh của bản đặc biệt, thậm chí thuê các họa sĩ đương đại nổi tiếng để vẽ minh họa.
Các sách đặc biệt thường là các bản in giới hạn, có bìa cứng thủ công. Bìa của chúng được thiết kế riêng với chất liệu da, giả da hoặc vải. Ruột sách thường được in trên giấy chất lượng cao và mép sách có thể được phun nhũ hoặc mạ kim loại. Một số đơn vị còn tiến xa hơn bằng cách đặt triện son lên sách, và trong những trường hợp phức tạp hơn, họ có thể yêu cầu tác giả hoặc dịch giả ký tặng cho sách.
Đặc điểm đặc biệt của các phiên bản này là số lượng sản xuất rất ít. Thông thường, chỉ có khoảng 100 cuốn được sản xuất, và mỗi cuốn được đánh số từ 1 đến 100 trên từng bản in. Vì được đầu tư về mặt thẩm mỹ, tinh tế và có số lượng giới hạn, sau khi xuất bản lần đầu, hầu hết các sách đặc biệt này thường nằm trong bộ sưu tập của những người đam mê sách. Hiếm khi có giao dịch về các bản in đặc biệt này trên thị trường, và nếu có, giá thường rất cao so với giá phát hành ban đầu.
2.Thú vui sưu tầm sách phiên bản giới hạn tại Việt Nam
Mọi thời đại đều có những độc giả đam mê văn chương, khao khát được gặp gỡ các tác giả và dịch giả mà họ ngưỡng mộ, để không chỉ giao lưu mà còn có được “chữ ký tươi” của các nhà văn. Nhận thức được điều này, sách bản đẹp và bản đặc biệt đã làm dậy sóng lòng đam mê của độc giả với các bản in đặc biệt được trang bị sẵn chữ ký của nhà văn, dịch giả và họa sĩ minh họa, cùng với triện son tên của nhà xuất bản hoặc tên của bộ sưu tập sách. Nếu chữ ký đáp ứng được niềm đam mê văn chương của người yêu sách, thì triện son đóng vai trò làm cuốn sách trở nên tinh tế hơn. Công đoạn đánh số trên các bản in đặc biệt cũng là một “chiêu” để thu hút độc giả của các nhà xuất bản. Khi mua một bản in đặc biệt, những người nhanh chân có thể chọn được con số yêu thích, con số gắn liền với những kỷ niệm trong cuộc sống hoặc chỉ đơn giản là một con số dễ nhớ nào đó.
Tuy nhiên, khi thị trường sách xuất hiện nhiều đơn vị làm sách với các dòng sản phẩm đặc biệt và giới hạn, thì tính “đặc biệt” của bản in bìa cứng, ép nhũ, đánh số, chữ ký và triện son đã bắt đầu giảm sút trong mắt độc giả. Lúc này, sự độc đáo đã chuyển sang chất liệu làm sách với sự lựa chọn cẩn thận. Không chỉ dừng lại ở việc sử dụng bìa cứng thủ công đơn thuần, các bản in còn xuất hiện với bìa da sang trọng và tinh tế, bìa lụa thủy ấn độc đáo và phong cách, bìa trúc chỉ đặc sắc trong việc tương tác với ánh sáng, bìa vải ép nhũ gây ấn tượng, và bìa vải đũi thêu tay với tên sách tinh tế. Trang ruột sách cũng được đầu tư với việc in trên giấy định lượng cao, và một số cuốn còn được in trên giấy do thủ công, có bụng sách thếp vàng. Gần đây, dòng sách đặc biệt của Việt Nam đã bắt đầu xuất hiện ấn bản vi quyển (miniature books) đầy ấn tượng với khổ sách nhỏ xinh 5,5×7,6cm như bộ sách “Những người phụ nữ bé nhỏ”, “Thể xác và tâm hồn”…
“Khoác” tấm áo đặc biệt cho các phiên bản sách không thể không kể đến những boxset (hộp sách) thật cuốn hút. Không chỉ những tác phẩm nhiều tập như “Tám triều vua Lý”, “Bão táp triều Trần”, “Hà Nội nửa đầu thế kỷ XX”, “Tam quốc diễn nghĩa”, “Harry Potter”… được thiết kế hộp đựng cho cả bộ, mà các tác phẩm cùng tác giả hay cùng đề tài cũng được tái bản và làm mới trong các boxset đẹp mắt. Càng ngày các boxset càng đậm “chất chơi”. Này là boxset có các tập sách ghép lại tên truyện hay thành một bức tranh, kia là boxset rực rỡ sắc màu, lại có những boxset dạng vali đầy chất trinh thám của các thám tử Sherlock Holmes, thám tử Kỳ Phát… khiến không ít độc giả mê mẩn, đến nỗi dù đa phần các tác phẩm này đều đã đọc, đã sở hữu mà vẫn không thể kiềm chế việc tiếp tục “mở hầu bao” chỉ vì cái boxset. Để rồi, sách đã có thì dành để đọc, còn boxset mới thì “để sưu tập, để ngắm, để vuốt ve thôi cũng cảm thấy vui vẻ”, một độc giả đam mê sách tâm sự.
Đã qua thời những boxset làm bằng bìa cứng, thị trường sách Việt hiện nay ưa chuộng kiểu hộp gỗ tinh tế, hay những cuốn sách có đề tài truyền thống như “Truyện Kiều”, như “Sách Tết”, “Hồi ức về kinh thành Huế thế kỷ XIX”… được đặt trong những hộp sơn mài sang trọng. Dường như sự phát triển của dòng sách đặc biệt thời gian qua cũng đã góp phần tạo thêm cơ hội sáng tạo và phát triển của một số nghề truyền thống làm giấy dó, sơn mài, đồ da thủ công, thêu, dệt vải đũi,…
Những cuốn sách phiên bản đặc biệt còn được tăng thêm giá trị bởi những món quà đặc biệt đi kèm: Tác phẩm “Tiêu Sơn tráng sĩ” tặng kèm quạt giấy minh họa được gia công bởi các nghệ nhân làng nghề Chàng Sơn; “Thương nhớ thời bao cấp” tặng kèm bộ tem phiếu và bìa cấp phát văn hóa phẩm; “Hà Nội quán xá phố phường” gắn kèm một tranh popup 3D mô hình địa danh Hà Nội; “Việt Nam sử lược” kèm theo tấm bản đồ Hà Nội năm 1873, tỷ lệ 1:12.500; hay cuốn “Cũ” mang đến cho độc giả vài món đồ chơi dễ thương của tuổi thơ…
Những “phụ kiện” đi kèm phổ thông và được yêu thích nhất vẫn phải kể đến các bộ bookmark (kẹp đánh dấu sách), postcard (bưu thiếp), flash-card (thẻ thông tin) có liên quan đến nội dung sách. Như cuốn “199 mấy hồi ấy làm gì” với tấm bookmark là một chú lật đật gắn với tuổi thơ của thế hệ 7x, 8x. “Người Hà Nội chuyện ăn uống một thời” có một bộ postcard 6 tấm tranh về Hà Nội do một họa sĩ người Pháp thực hiện. Cuốn “Bản đồ” tặng bộ flash-card sinh động…
Song so với ấn bản phổ thông, tranh minh họa có lẽ là món quà đặc biệt nhất của các ấn bản sách đặc biệt, nó làm tôn lên những giá trị mới cho một tác phẩm văn chương đã quá quen thuộc. Nhiều tác phẩm nổi tiếng đã được tái bản rất nhiều lần như “Truyện Kiều”, “Lục Vân Tiên”, “Lĩnh Nam chích quái”…, nhưng thời gian qua những phiên bản đặc biệt vẫn cứ làm nhiều độc giả muốn “phát cuồng” khi khoác lên tấm áo minh họa quá ấn tượng. Cùng là “Dế mèn phiêu lưu ký”, độc giả có thể lựa chọn giữa nhiều phiên bản minh họa bởi họa sĩ Ngô Mạnh Lân, Tạ Huy Long hay họa sĩ trẻ Đậu Đũa.
3.Cuộc chạy đua sách phiên bản giới hạn của các đơn vị phát hành
Công ty Văn hóa Đông A là một trong những đơn vị tiên phong trong việc phát hành sách bản đặc biệt. Vào năm 2019, họ đã sản xuất 100 cuốn đặc biệt của cuốn “Anh em nhà Karamazov” (Dostoevsky) và đặt tên là “S100”. Sau đó, khi các đơn vị khác cũng tham gia vào việc sản xuất sách đặc biệt, các bản in cũng được gọi bằng cách tương tự. Ví dụ, một bộ danh tác của Việt Nam được sản xuất chỉ gồm 100 cuốn đặc biệt, thường được gọi là “S100 Việt Nam danh tác”.
Còn nhớ hồi năm 2019, Đông A mở bán 100 bản đặc biệt cuốn tiểu thuyết “Những ngôi sao Eger” (tác giả Gárdonyi Géza, dịch giả Lê Xuân Giang, NXB Dân Trí liên kết Đông A phát hành) trên fanpage của mình. Giá bán của sách là 1 triệu đồng/ cuốn – con số cao gấp 5 lần giá sách bìa cứng. Nhưng chỉ trong vòng vài phút sau khi đăng thông báo, 100 bản sách đặc biệt này đã được bán hết, tạo nên một kỉ lục về phát hành. Điều này đã thực sự tạo nên một “dư chấn”, khiến giới xuất bản phải giật mình ngạc nhiên vì nhu cầu “sẵn sàng đầu tư” để sở hữu những phiên bản đặc biệt của sách là có thật.
Nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhà văn Kim Lân (1920 – 2020), Đông A Books đã giới thiệu đến độc giả cả nước ấn phẩm “Người kép già” của nhà văn Kim Lân bao gồm 18 tác phẩm nổi tiếng như “Đứa con người vợ lẽ”, “Người kép già”, “Chó săn”, “Vợ nhặt”, “Làng”, “Con chó xấu xí”, “Nên vợ nên chồng”, “Ông Cản ngũ”, “Anh chàng hiệp sĩ gỗ”… Sau sự kiện này, đã ngấm ngầm có một cuộc “chạy đua” làm sách bản đặc biệt của các đơn vị làm xuất bản.
Công ty cổ phần Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam cũng từng rất thành công với cuốn “Nghệ thuật Huế”, trong đó có 500 ấn bản đặc biệt bằng bìa da, có hộp, mạ vàng cạnh, đánh số từ 001 đến 500 với giá 500 ngàn/cuốn; Phanbook sau khi phát hành “Những con đường tơ lụa” (Peter Frankopan) bìa mềm có giá 490 ngàn đồng thì thực hiện thêm 100 bản bìa cứng với giá 548 ngàn/cuốn; Bản đặc biệt cuốn “Hà Nội quán xá phố phường” của nhà văn Uông Triều được đơn vị Sách và Truyền thông Việt Nam thực hiện bìa cứng và làm tranh popup mô hình 3D các địa danh nổi bật của Hà Nội hết sức độc đáo… NXB Thế giới cũng làm 50 bản đặc biệt và 5 bản đặc biệt nâng cấp bên cạnh sách phổ thông của cuốn “Dòng tranh dân gian Đông Hồ” (tác giả Nguyễn Thị Thu Hòa). Năm ấn bản đặc biệt này có ruột và bìa cứng khâu tay, bìa da thuộc nhuộm màu, gáy sách được bo tạo gân nổi, hoa văn dùng phôi đồng nung nóng in hằn lên bìa sách, bụng sách thếp vàng… dành cho những người yêu thích sưu tầm và trưng bày sách như một bộ môn nghệ thuật tại tư gia.
Ông Đỗ Kim Cơ, Giám đốc Công ty TNHH Sách và Truyền thông Việt Nam, khẳng định, “những phụ kiện đi kèm bản giới hạn không đơn giản chỉ là một món đồ. Đó là cả tâm huyết. Những phụ kiện này không chỉ tăng tính thẩm mỹ và tiện dụng cho người đọc, mà còn khẳng định những giá trị đặc biệt, ý nghĩa, tạo nên xu hướng sưu tầm những ấn phẩm đẹp – độc – lạ”. Tri Thức Trẻ Books của ông Đỗ Kim Cơ là đơn vị đã sáng tạo nhiều ấn bản độc đáo với các phụ kiện đi kèm được đông đảo độc giả đón nhận và yêu thích như bàn cờ tướng, tượng Tây Du Ký, quạt Tiêu Sơn tráng sĩ, kẹp sách đồng, tre…
4. Kết luận về thú vui sưu tầm sách
Sưu tầm là một niềm vui có thể áp dụng cho mọi lĩnh vực, và sách không phải là ngoại lệ. Trong thời gian gần đây, những cuốn sách phiên bản giới hạn đang trở nên phổ biến hơn. Có lẽ, đó là bởi vì hầu hết mọi người muốn sở hữu những hiện vật độc đáo riêng của mình, và niềm vui văn minh này đang dần trỗi dậy.
Việc sưu tầm sách phiên bản giới hạn đem lại cho người đam mê sách một sự hài lòng đặc biệt. Đó không chỉ là việc nắm giữ một cuốn sách độc nhất vô nhị, mà còn là việc thể hiện sự đam mê và tôn trọng với nghệ thuật in ấn và văn hóa sách. Thú vui sưu tầm sách phiên bản giới hạn không chỉ là một sở thích cá nhân mà còn phản ánh sự đam mê văn hóa và sự trân trọng đối với quyền truy cập vào tri thức. Đó là một thú vui văn minh, khơi gợi sự khám phá và tôn vinh nghệ thuật sách trong thời đại hiện đại.
