Bà mẹ chỉ ra cho Erika thấy, nàng, Erika không phải một trong hàng nghìn người mà là một mình duy nhất. Ý nghĩ này không bao giờ rời khỏi mẹ. Hôm nay Erika đã tự nói ngay với mình, nàng là con người cá nhân chủ nghĩa.
Nàng cho rằng, không thể ở dưới bất kỳ người nào hay vật gì. Và chỉ đứng cùng thôi cũng đã khó khăn. Một cái gì như Erika chỉ có một lần duy nhất và không thể có lại. Nếu cái gì đặc biệt và không thể thay thế, người ta gọi là Erika. Điều mà Erika luôn ghét bỏ là sự đồng đều hóa dưới mọi hình thức, thí dụ như trong cuộc cải tổ ở trường người ta không cần quan tâm đến bất kỳ tính chất nào thì Erika không chịu xếp cùng vào bất kỳ ai khác, dẫu rằng họ có hợp cạ đến đâu chăng nữa. Nàng sẽ ngay lập tức nổi trội. Nàng là chính nàng. Đúng như bản thân nàng vốn có và điều đó không thể nào thay đổi. Bà mẹ cảm nhận được những ảnh hưởng xấu ngay cả ở nơi bà không thấy được và luôn muốn bảo vệ Erika khỏi tất cả những gì người ta muốn biến nó thành. Vì Erika là duy nhất, bất chấp vô số mâu thuẫn. Những mâu thuẫn này cũng buộc Erika cương quyết chống lại khi bị quy chuẩn. Erika là một cá tính đơn lẻ được ấn định sâu rõ và hoàn toàn đơn lẻ chống lại đám đông học sinh, một chọi tất cả, và nàng quay bánh lái chiếc thuyền nghệ thuật. Việc đưa nàng vào tập thể không bao giờ lại có thể công bằng. Nếu một học sinh hỏi đến mục đích của mình, nàng nêu lên. “Tính nhân văn” và bằng cách tóm tắt lại nội dung bản Heiligenstädter Testament[2] của Beethoven cho các học sinh và đẩy người hùng của nghệ thuật âm thanh lên tượng đài của mình.
[2] Bản di chúc những thành phố thiêng.
Từ những suy xét nghệ sĩ nói chung và cá nhân con người, Erika rút ra điều căn bản: Không bao giờ có thể đặt nàng dưới một người đàn ông nào sau bao nhiêu năm nàng đứng sau mẹ mình. Bà mẹ thì phản đối cuộc hôn nhân của Erika sau này vì con gái tôi không thể nào và không bao giờ có thể đứng sau. Nó là như vậy. Erika cũng chẳng nên chọn một bạn đời nào vì nó không thể uốn nắn được nữa. Nó cũng chẳng phải là một cây non nữa rồi. Nếu không ai chịu lùi bước thì hôn nhân sẽ có kết cục hết sức tồi tệ. Tốt nhất là cứ như con vốn thế, mẹ nói với Erika.
Và cuối cùng bà mẹ đã làm cho Erika trở nên như ngày hôm nay. Cô vẫn chưa kết hôn ư, thiếu nữ Erika, bà đưa sữa và ông bán thịt hỏi. Bác biết đấy, chả có ai vừa ý cháu cả, Erika trả lời.
Erika xuất thân từ một gia đình toàn những thành viên đơn lẻ trơ trọi như biển báo đứng giữa đồng quê. Có một số ít người như thế. Họ gây giống cũng chậm và ít y như họ trong cuộc sống luôn chậm chạp và tiết kiệm với mọi thứ.
Erika mãi sau năm thứ hai chục của cuộc hôn nhân mới ra đời, cuộc hôn nhân khiến cha nàng phát điên và bị giam trong trại để không trở nên nguy hiểm cho đời.
Lịch sự giữ im lặng, Erika mua một thỏi bơ. Nàng vẫn còn có mẹ và không cần một người đàn ông nào đến giải thoát. Ngay khi một người họ hàng mới xuất hiện, anh ta sẽ bị ruồng bỏ và chối từ. Mối quan hệ với hắn bị cắt đứt ngay khi hắn – như mong đợi – bị chứng minh rằng vô dụng và vô giá trị. Bà mẹ gõ gõ từng thành Vienna với một cây búa nhỏ và rồi lần lượt sa thải. Bà phân loại và chối từ. Bà kiểm tra và vứt bỏ. Dưới cách ấy thì không thể xuất hiện bất kỳ kẻ ăn bám nào – ngữ này luôn muốn cuỗm đi những thứ ta muốn giữ. Chúng ta hoàn toàn ở vậy với nhau, chẳng phải vậy sao, Erika, ta chẳng cần ai hết.
Thời gian trôi qua và chúng ta cũng trôi theo. Dưới cái lồng kính đậy phomat họ tự đóng chặt cửa với nhau, Erika và cái nắp bảo vệ tinh chặt, mẹ nàng. Cái lồng chỉ mở ra khi ai đó từ bên ngoài chạm đến và nhấc cao lên. Erika như loài côn trùng trong lớp hổ phách, không thời gian, không tuổi tác. Erika không có lịch sử và nàng cũng chẳng tạo nên lịch sử. Khả năng bò, trườn loài côn trùng này đã đánh mất từ lâu. Erika được nướng trong khuôn bánh bất tử.
Và nàng vui sướng chia sẻ sự bất tử này với những nhạc sĩ yêu thích, nhưng sự yêu thích này nàng cũng không thể nhận lại từ mỗi người. Erika tranh đấu từng khoảng nhỏ trong tấm nhìn của những nhà sáng tạo âm nhạc vĩ đại. Đây là nơi tranh đấu nóng bỏng bởi cả thành Vienna đều muốn ít nhất trưng được cái chòi canh vườn ra đây. Erika nhờ nhanh nhẹn cũng chống được một chân xuống đây và bắt đầu đào nền móng. Nàng giành được vị trí này nhờ học tập và trình diễn trung thực. Sau cùng thì trình diễn cũng là một cách sáng tạo. Người trình diễn luôn nêm thêm gia vị vào món súp trình diễn, một cái gì hoàn toàn riêng, hoàn toàn cá nhân. Anh ta nhỏ máu từ tim mình. Ngay dưới trình diễn cũng có mục đích khiêm tốn của mình: chơi thật hay. Dẫu sao anh ta cũng vẫn phải đặt mình dưới cha đẻ của tác phẩm, Erika nói. Nàng cũng sẵn lòng thừa nhận rằng đó là một vấn đề với mình. Vì nàng không thể tự đặt mình phía sau. Nhưng Erika có một mục đích chính cũng như mọi nghệ sĩ trình diễn: chơi hay hơn kẻ khác!
Nàng bị kéo vào tàu điện vì sức nặng của nhạc cụ đang lủng lẳng trước và sau người, thêm vào là cả túi sách nhạc chật căng. Một con bướm treo trên người đủ thứ lùng bùng. Con vật cảm thấy, sức mạnh tiềm tàng trong mình chỉ dành cho âm nhạc thôi thì chưa thỏa mãn. Con vật nắm chặt tay quanh tay đeo của những vĩ cầm, antôn, sáo. Nó muốn hướng sức mạnh mình theo hướng tiêu cực, dẫu được lựa chọn. Bà mẹ đưa ra một lựa chọn, một chuỗi dài đầu núm trên vú con bò mang tên âm nhạc.
Nàng đập những nhạc cụ dây và khí và những sách nhạc nặng trĩu vào lưng, vào phía trước mọi người. Những đệm mỡ này lại làm vũ khí của nàng bắn ngược trở lại như va vào đệm cao su. Đôi khi có hứng nàng nắm hết nhạc cụ vào túi xách bằng một tay và bí mật ác mó thò nắm tay vào áo măng tô, áo trùm hoặc áo khoác người khác.
Nàng đang báng bổ những y phục Áo truyền thống ngay cả khi những chiếc cúc sừng hươu trên áo đang cố lấy lòng, cười ngoác đến tận mang tai. Theo đúng tinh thần phi đội Thần phong nàng tự lấy thân mình làm vũ khí. Rồi tiếp tục dùng chuôi hẹp của nhạc cụ, khi thì cây vĩ cầm, lúc thì cây antôn nặng trịch, đánh vào đám người lấm lem vì công việc. Nếu vào ngày rất đông, lúc khoảng sáu giờ, người ta có thể làm bị thương vô khối người chỉ bằng một cú va đập. Không có đủ chỗ để khua khoắng. Nàng là đặc cách của mọi quy luật vây quanh vẫn đập vào mắt nàng, và mẹ thường thích thú giải thích rất tỉ mỉ rằng, vì nàng là đứa con gái duy nhất của mẹ, nên giỏ nhà ai quai nhà nấy.
Trên tàu điện hàng ngày nàng thấy những người mà nàng không bao giờ muốn trở nên như thế. Nàng rẽ dòng người xám xịt đã mua hai lậu vé, những người vừa lên và những người chuẩn bị xuống, những người không nhận được gì từ nơi vừa đi khỏi và không có gì mong đợi ở nơi sắp đến. Thanh lịch thì chắc chắn không phải từ dành cho họ. Có những người xuống tàu trước cả khi họ thực sự ấm chỗ.
Nếu vì cơn thịnh nộ của đám đông nàng bị buộc ra khỏi tàu, ngay ở nơi còn cách nhà rất xa, nàng thực sự ngoan ngoãn rời tàu, dồn cơn giận vào nắm tay nắm chặt, chỉ để kiên nhẫn chờ đến chuyến tàu sau chắc chắn sẽ đến như tiếng Amen cuối mỗi lời cầu nguyện. Đó là những chuỗi không bao giờ bị đứt đoạn. Sau đó nàng tiến đến một cuộc tập kích mới mẻ được tiếp đầy nhiên liệu. Nàng lảo đảo chật vật bị phủ kín những nhạc cụ tiến vào đám đông tan sở và nổ tung thành từng mảnh ngay giữa đám như một quả bom. Khi cần, nàng cố ý vờ vĩnh nói, làm ơn tôi phải xuống tàu ở đây. Và thế là ai cũng, lập tức nhất trí. Nàng nên rời cái phương tiện giao thông công cộng sạch sẽ ở đây. Chúng không dành cho những kẻ như nàng. Những hành khách giả tiền không thể để những chuyện này thành quen đi được. Họ nhìn cô sinh viên nhạc và nghĩ, âm nhạc đã nâng đỡ tinh thần nàng từ sớm, nhưng nàng chỉ nâng cao được cái nắm đấm. Đôi khi một người trẻ trai tóc hoa râm với những thứ ghê tởm trong túi dết đã bạc phếch chịu tội một cách bất công, vì người ta dễ tin là hắn hơn. Hắn ta nên xuống tàu và biến đi cùng với đồng bọn trước khi bị một cách tay áo khoác Loden khỏe mạnh túm lấy.
Cơn thịnh nộ của đám đông, những kẻ suy cho cùng cũng đã trả tiền, luôn có quyền từ ba silinh của mình và cũng có thể chứng minh quyền ấy khi soát vé. Họ tự hào chìa ra chiếc vé đã đóng dấu và thế là có hẳn một tàu điện cho riêng mình. Cũng chỉ nhờ đó họ tiết kiệm được hẳn một tuần khổ sở ăn năn đầy sợ hãi với câu hỏi liệu người soát vé có đến không.
Một quý bà, người cũng biết đau hệt như bao người khác, hét lớn. Một bên đùi, một phần quan trọng của cuộc sống mà phần lớn trọng lượng của bà đặt lên, bị người ta đánh. Giữa cái đám chen chúc nguy hiểm chết người này, thủ phạm thực sự theo đúng nguồn gốc tội lỗi không thể bị phát giác. Đám đông bao phủ bởi một tràng những lời buộc tội, nguyền rủa, lăng mạ, cầu xin, thề thốt, than phiền. Những lời than phiên tuôn ra từ những cái miệng văng cả nước miếng về những việc riêng, những lời buộc tội được trút vào đầu kẻ khác. Họ đứng chen chúc như cá mòi trong hộp, nhưng nhờ vậy họ vẫn chưa ngập trong dầu mỡ – xức dầu thánh phải đợi sau thứ bảy.
NÀNG giận dữ dẫm vào một cái xương rõ cứng, nó thuộc về một người đàn ông. Một ngày, một trong những người bạn học – một cô gái trên đôi cao gót đẹp tuyệt vời như hai ngọn lửa vĩnh cửu trong chiếc áo khoác lông thú kiểu mới nhất – vui vẻ hỏi: Bạn đang kéo lết theo cái gì thế? Gọi nó là cái gì? Ý mình là cái hộp này chứ không phải cái đầu bạn ở mãi trên đó đâu. Nó là một cây antô, nàng trả lời lịch sự. Cái gì, một cây ăngtô á? Tớ chưa nghe cái tên kỳ lạ này bao giờ, cái miệng tô son nói ngộ nghĩnh. Vì một ai đeo nó lượn lờ đi lại, một thứ gọi là ăngtô, chẳng khiến người ta nổi bật thêm chút nào, mọi người phải tránh đường vì nó chiếm quá nhiều chỗ. NÀNG đi lại loanh quanh với nó giữa phố và không ai bắt quả tang.
Những người đang nặng nề bám chắc vào tay nắm tàu điện và những kẻ ngồi như những cây nấm hạnh phúc đáng ghen tị đều đang vươn người lên khỏi tấm thân tàn tạ. Nhưng vô ích, họ không nhìn thêm được gì hơn để có thể bỏ sót một vự ngược đãi chân cẳng người khác bằng vật cứng. Bây giờ nếu ai đó dẫm vào ngón chân tôi thì ngay lập tức một suối ngôn từ thô tục được tuôn ra. “Ai là thủ phạm?” Phiên tòa đệ nhất trên tàu điện thành phố Vienna được quan tâm bởi dư luận cả thế giới được mở ra nhằm tuyên bố lời cảnh cáo và buộc tội. Trong những phim chiến tranh thì ít nhất sẽ có một người tình nguyện đứng ra, ngay cả khi đó là nhiệm vụ cảm tử. Ấy thế những con chó hèn nhát này lại lẩn sau tấm lưng kiên nhẫn của chúng ta. Cả một đàn chuột thợ thủ công đang trước ngưỡng cửa về hưu với túi đồ nghề trên vai đang xô đạp để ra khỏi tàu. Bây giờ những người chăm chỉ này đi bộ đến bến sau.
Khi một con cừu đực quẫy nhiễu sự yên tĩnh trong đàn cừu trên tàu thì ngay lập tức người ta cần không khí thoáng đãng – thứ có thể tìm thấy bên ngoài. Người ta cần oxi để thổi căng quả bóng giận dữ để hành hạ bà xã khi về nhà, thiếu nó có khi không thực hiện được. Một vật gì đó không rõ màu sắc hình dáng chuyển sang lăn, trượt. Một vật khác kêu ré lên như bị chọc tiết. Một lớp sương mù xịt dày đặc do chất độc người dân Vienna bốc hơi bao phủ khắp bãi cỏ quần chúng. Một người thậm chí còn đề nghị án tử hình vì buổi tối nghỉ ngơi bị phá hỏng sớm hơn lệ thường.
Hết sức giận dữ. Buổi tối yên bình nhẽ ra phải bắt đầu từ hai mươi phút trước thì hôm nay đến giờ này vẫn chưa thấy đâu. Hoặc sự yên tĩnh đấy đột ngột bị cắt ngang, bị cắt ngang y như gói cuộc sống in màu sặc sỡ của nạn nhân – có kèm hướng dẫn sử dụng – mà lúc này không thể đặt trả trở lại giá để đồ được nữa. Nạn nhân lúc này không thể đơn giản thản nhiên mà với lấy một gói hàng mới, còn nguyên vẹn được nữa, hắn đã bị người bán hàng giữ lại do ăn cắp đồ. Xin đi theo tôi và làm như không có gì đặc biệt xảy ra! Nhưng cánh cửa dẫn đến – dường như dẫn đến – phòng phụ trách chi nhánh là một cửa giả, và ngoài siêu thị mới cứng không còn có những quảng cáo cho các mặt hàng mới trong tuần, chẳng có gì cả, hoàn toàn không, chỉ có bóng tối và một khách hàng chưa từng tham lam, rơi xuống vực thẳm không đáy. Một ai đó lên tiếng với giọng văn hành chính thông dụng trên các phương tiện giao thông công cộng: Anh ra khỏi xe điện ngay! Từ xương sọ mọc chòi ra một chòm râu dê vì người đàn ông này đang giả làm một thợ săn.
Nàng tuy nhiên đã kịp thời cúi xuống chuẩn bị cho một trò ác độc mới. Trước hết, nàng phải dựng chắn đống nhạc cụ xuống. Nó dựng thành một dạng hàng rào quanh nàng. Vờ như buộc lại dây giày để chuẩn bị thắt thòng lọng vào cổ người đứng bên cạnh. Nàng cấu tùy hứng người đàn bà này hay kia, đằng nào họ nhìn cũng hệt nhau, thật mạnh vào đùi. Mẹ góa này chắc chắn sẽ tím bầm. Nạn nhân kiểu này phun bắn lên trong đêm một nguồn nước chói sáng, rực rỡ cuối cùng cũng đứng trong tâm điểm chú ý, vạch những vạch ngắn, rõ ràng trong những quan hệ gia đình và đe dọa – đầu tiên là người chồng đã chết của mụ – sẽ còn trở nên kinh khủng hơn với kẻ ô nhục này. Rồi khi đó mụ sẽ gọi cảnh sát! Cảnh sát không đến vì họ còn có nhiều việc khác cần quan tâm.
Một ánh nhìn vô hại của nàng nữ nhạc sĩ lướt qua mặt bà. Nàng làm như thể đang dành trọn cho những sức mạnh huyền bí luôn được nghiền ngẫm, đẩy cao đến những đỉnh cao cảm xúc lãng mạn của âm nhạc và không còn bất kỳ ý nghĩ nào sót lại cho mọi vật xung quanh. Dân tình đồng thanh cho rằng: chắc chắn không phải cô gái với những máy móc bảo vệ vây quanh kia. Dân tình mới hay nhầm lẫn làm sao, và lần đó cũng vậy.
Đôi khi một người nghĩ thật kĩ lại và kết quả là anh ta chỉ đúng nữ thủ phạm: Chính là mày! nàng bị tra hỏi xem có gì để nói dưới ánh sáng công lý chói chang này. NÀNG không nói gì. Cái kẹp chì mà hướng dẫn viên gắn vào hai cạnh vòm miệng lúc này ngăn cản hữu hiệu việc nàng vô thức tự cáo buộc mình. Nàng không tự bảo vệ mình. Một vài người vớ ngay lấy việc những người khác đang buộc tội một kẻ câm điếc. Một tiếng nói lý trí xác nhận, một người chơi đàn vĩ cầm không thể nào câm điếc. Có lẽ nó chỉ bị câm và mang vĩ cầm đi đâu cho người ta. Họ chắc chắn không thể thống nhất và đành bỏ dở kế hoạch. Ý nghĩ về ly rượu trắng cuối tuần đã ám sẵn khắp cơ thể và tiêu hủy hàng kí lô những suy nghĩ khác. Rượu sẽ chăm lo nốt phần còn lại. Đất nước của bợm rượu. Thành phố của âm nhạc. Cô gái nhìn xa xăm mãi vào trong thế giới xúc cảm, và kẻ buộc tội nàng tốt nhất nên nhìn sâu mãi xuống đáy vại bia, và như vậy hắn im lặng trước cái nhìn của nàng.
Chen lấn, xô đẩy nằm dưới tầm phẩm cách của nàng. Vì đám đông thì xô đẩy, một nghệ sĩ vĩ cầm hay nghệ sĩ antô không xô đẩy. Vì niềm vui nho nhỏ này, nàng thậm chí phải đánh đổi cả chuyện sẽ về nhà muộn, nơi bà mẹ đã đứng chờ sẵn với cái đồng hồ bấm giây và những lời cảnh cáo. Những hành hạ này nàng vẫn nhận lấy cho mình dẫu rằng suốt cả buổi chiều này nàng đã chơi nhạc, tập trung suy nghĩ, kéo vĩ cầm và cười nhạo những kẻ kém cỏi hơn. Nàng muốn đem lại sự kinh hãi, khiếp đảm cho con người. Những cảm giác như vậy có đầy trong các tập chương trình biểu diễn hòa nhạc.
Một thính giả hòa nhạc nhân những lời dẫn chương trình biểu diễn để giải thích cho một thính giả khác xem ông cảm nhận nỗi đau âm nhạc từ tận thẳm sâu đáy lòng như thế nào. Vừa mới rồi ông ta đọc nó và những điều tương tự. Nỗi đau của Beethovens, nỗi đau của Mozart, nỗi đau của Schumann, nỗi đau của Bruckner, nỗi đau của Wagner[3]. Những nỗi đau ấy lúc này đã là sở hữu của riêng ông, và ông đồng thời cũng là chủ sở hữu của nhà máy giày Pöschl hoặc chuyên bán buôn vật liệu xây dựng Kotzler. Beethoven dịch chuyển cái đòn bẩy của sự sợ hãi và do thế họ khiến những nhân viên của mình nhảy nhót kinh hãi. Một nữ tiến sĩ đã gân gũi từ lâu với nỗi đau này. Từ mười năm nay bà đã tìm hiểu về bí mật cuối cùng trong bản Requiem[4] của Mozart. Cho mãi đến giờ bà vẫn chưa tiến thêm được bước nào vì tác phẩm này không thể tìm hiểu. Chúng ta không thể hiểu nổi! Nữ tiến sĩ nói, tác phẩm ấy được ủy thác là thiên tài nhất trong lịch sử âm nhạc, đó là điều chắc chắn đối với bà và một số ít người khác. Bà tiến sĩ là một trong số ít người được lựa chọn và biết rằng, có những điều mà ngay với những ý chí mạnh mẽ nhất cũng không thể tìm hiểu được. Vậy còn có gì nữa để giải thích? Không thể giải thích được những tác phẩm ấy ra đời như thế nào. Cũng như một vài bài thơ mà người ta cũng chẳng nên phân tích. Một người lạ mặt đầy bí hiểm trong áo khoác đen đã trả trước cho cho bản Requiem. Bà tiến sĩ và những người khác, những người đã xem bộ phim về Mozart đều biết: đó chính là thần chết! Với ý nghĩa này bà đã ngoạm được một lỗ vào vỏ ngoài của một trong những người vĩ đại nhất và tống nó vào phía trong con người ông. Trong nhiều trường hợp hãm hữu người ta lớn lên theo những người nổi tiếng.
[3] Những nhà soạn nhạc nổi tiếng
[4] Một loại nhạc cho lễ cầu siêu. Ở đây chỉ bản nhạc nổi tiếng cùng tên của Mozart được viết trước khi qua đời.
Đám người thối tha đang xô đẩy NÀNG không ngừng ngớt. Người ta luôn đẩy mình vào vị trí của nàng. Đám đông cướp đoạt không chỉ nghệ thuật mặc dù chúng không có quyền, không, chúng còn kéo theo cả người nghệ sĩ. Chúng kiếm một chỗ giữa những nghệ sĩ và ngay lập tức đập vài cửa sổ ra thế giới bên ngoài để được nhìn ngó và nhìn ngó. Với những ngón tay mướt mồ hôi Klotz Klotzer[5] gõ ra những thứ chỉ thuộc về một mình nàng. Chúng hát theo Cantilena[6] ngay khi không được hỏi hay gọi chúng theo đuổi một chủ đề với ngón trỏ ướt nhoẹt, tìm kiềm chủ đề tiếp theo thích hợp, không thấy và tự hài lòng với việc gật đầu mà quay lại và nhắc lại lần nữa chủ đề chính, những thứ chỉ cần nằm vẫy đuôi cũng được thừa nhận. Đối với đa số thì sự quyến rũ nhất của người nghệ sĩ chính nằm ở chỗ thừa nhận những gì mà họ tin rằng đã nhận ra.
[5] Chơi chữ trong tiếng Đức với danh từ Klotz và động từ Klotzer. Còn có thể chuyển dịch là cái đứa phát mửa.
[6] Cantilena theo tiếng Italia chỉ là một giai điệu hay những chỗ ngân dài trong một bản nhạc.